Stolica i największe miasto Włoch, położone w środkowej części kraju nad rzeką Tyber i Morzem Śródziemnym. Centrum administracyjne ma powierzchnię 1287 km² i liczbę ludności 2 868 104, będąc czwartym co do wielkości miastem Unii Europejskiej. Miasto metropolitalne Rzym utworzone z terenów byłej prowincji o tej samej nazwie ma 4 331 856 mieszkańców. Rzym jest również stolicą regionu administracyjno-historycznego Lacjum (Lazio).

Rzym od starożytności znany jest jako Wieczne Miasto (łac. Roma Aeterna), a także „stolica świata” (łac. caput mundi – dosłownie „głowa świata”).

Rzym jest metropolią o znaczeniu globalnym, a także dużym węzłem komunikacyjnym z jednym z największych międzynarodowych portów lotniczych w Europie, który obsługuje ponad 38 milionów pasażerów rocznie, rozbudowaną siecią autostrad i linii kolei dużych prędkości. Światowy ośrodek turystyczny z bardzo bogatymi zabytkami starożytności i średniowiecza (kościoły, bazyliki, Koloseum, pałace, akwedukty, fontanny i wiele innych budowli), niezwykle bogate muzea, nowoczesne osiedla mieszkaniowe na przedmieściach. W 1960 roku organizował Letnie Igrzyska Olimpijskie. W 2013 roku Rzym odwiedziło 8,6 mln turystów. Znajdują się tu siedziby dwóch organizacji ONZ: organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa oraz Międzynarodowego Funduszu Rozwoju Rolnictwa.

Historia

W granicach Rzymu, na prawym brzegu Tybru, leży miasto-państwo Watykan, będący enklawą na terytorium państwowym Włoch.

Rzym powstał w epoce żelaza, jako osada Latynów, usytuowana na szczycie Palatynu. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około 800-750 p.n.e.). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (bogactwo Rzymu pochodziło ze sprzedaży soli wydobywanej w solankach u ujścia Tybru). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlono Eskwilin i Kapitol. Według tradycji, przekazanej nam przez Liwiusza, Rzym założył Romulus 21 kwietnia 753 p.n.e. i został jego pierwszym królem. Od tej daty liczona była historia miasta – „Ab urbe cóndita” lub A.U.C. (od założenia miasta, zobacz też kalendarz rzymski).

Wedle legendy wkrótce po założeniu miasta Rzymianie z powodu braku kobiet w mieście postanowili je zdobyć, napadając osadę sąsiednich Sabinów, położoną na wzgórzu Kwirynale. Zuchwały plan porwania Sabinek powiódł się. Gdy Sabinowie próbowali odbić kobiety, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami (zobacz: porwanie Sabinek). W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało dojść do unii około połowy VIII w. p.n.e.

Po śmierci Romulusa w Rzymie panowało kolejno sześciu królów. Tradycja podaje, że byli to: Numa Pompiliusz, Tullus Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tuliusz i Tarkwiniusz Pyszny.

Numa Pompiliusz (około 715-673 p.n.e.) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kult Westy, a Ankus Marcjusz (642-617 p.n.e.) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży Morza Tyrreńskiego. Tradycja wydaje się jednak nieprawdziwa, gdyż siedmiu królów stanowiących w rzeczywistości sześć pokoleń (Tarkwiniusz Pyszny był synem Tarkwiniusza Starego) panowało przez ok. 225 lat. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy: patrycjuszy, należących do arystokracji i plebejuszy, którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.

Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich (łac.) patres. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (łac. gentes), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie od Sabinów lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego, co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich i w zamian otrzymywał protekcję prawną i ekonomiczną.

W takim układzie przywódcy klanów (łac. patres gentium) byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek. Patrycjusze byli podzieleni na kurie, a jednostką podziału administracyjnego była tribus. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). Rzymianie byli podzieleni także na 30 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.

W pewnym momencie władzę w mieście zdobyli Etruskowie, prawdopodobnie około 616 p.n.e. Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było pochodzenia etruskiego. Około 565 p.n.e. zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.

Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy z przydomkiem Pyszny (łac. Superbus) został wygnany przez mieszkańców w 508 p.n.e. za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański (zobacz: Republika rzymska).

Około roku 450 p.n.e. ogłoszono „Prawa XII tablic”. W 390 p.n.e. Rzym przeżył najazd Galów, czyli Celtów. Po tym wypadku zdecydowano się wybudować nowe mury obronne, które zaczęto wznosić w 378 p.n.e. (Mury Serwiańskie). W 312 p.n.e. rozpoczęto budowę pierwszej drogi rzymskiej via Appia i pierwszego akweduktu. W 293 p.n.e. został wprowadzony w Rzymie kult Eskulapa. W 289 p.n.e. założona została mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W 264 p.n.e. odbyły się pierwsze igrzyska gladiatorów. W 220 p.n.e. została zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.

Starożytny Rzym położony był na wzgórzach (collis, mons). Na północy wznosiło się wzgórze Pincius, na którym znajdowały się słynne ogrody Lukullusa (założone ok. 60 p.n.e.) i Salustiusza (powstałe po 45 p.n.e.). W 49 n.e. za panowania Klaudiusza wzgórze zwane Collis Hortulorum zostało włączone w obręb murów Rzymu. Obok położone było wzgórze Kwirynał ze świątynią Kwirynusa, świątynią Słońca wzniesioną przez Aureliana i świątynią Flawiuszów wzniesioną przez Domicjana. Kwirynał był dzielnicą willi i pałaców. Na wzgórzu Wiminał cesarz Dioklecjan zbudował termy. Wzgórze Eskwilin zajmowały m.in. ogrody Mecenasa, Dom Złoty Nerona, Portyk Liwii (Oktawian August), termy (Tytusa i Trajana), łuk triumfalny (Galienus), akwedukty Klaudiusza. Na wzgórzu Celius w V w. n.e. Petroniusz Maksymus zbudował nowe forum. Palatyn był siedzibą Romulusa (Roma Quadrata), a potem dzielnicą najbogatszych rzymian i cesarskich pałaców. Wzgórze Kapitol było centrum religijnym Rzymu. Tu znajdowały się świątynia Jowisza Kapitolińskiego z końca VI w. p.n.e., gdzie przechowywano księgi sybillińskie, świątynia Junony i świątynia Minerwy. Wzgórze Awentyn zajmowała najbiedniejsza dzielnica Rzymu. Na Awentynie znajdowały się świątynie: Cerery, Libera i Libery, później także świątynia Minerwy, opiekunki rzemieślników, oraz archiwum gminy plebejskiej. Na prawym brzegu Tybru wznosiło się wzgórze Janikulum, które pozostawało poza murami miejskimi, dopiero w III w. n.e. cesarze Aurelian i Probus otoczyli część Janikulum murami.

Ludność wiejska, której ziemie zdewastował Hannibal w 219 p.n.e., masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi, akwedukty, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W 167 p.n.e. została sprowadzona do Rzymu biblioteka Perseusza króla Macedonii, a w 161 p.n.e. zostali wysiedleni z miasta greccy filozofowie. W 142 p.n.e. powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W okresie cesarstwa brzegi Tybru były połączone mostami: Fabrycjusza
, Agryppy, Aureliusza, Cestiusza, Emiliusza i Probusa. W 46 p.n.e. została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego.

W I w. p.n.e. armia rzymska, która była bardziej wierna swym dowódcom niż politykom, stworzyła okazję takim ludziom jak Gajusz Mariusz, Sulla, Pompejusz i Cezar, by mogli sięgnąć po władzę. W 44 p.n.e. Gajusz Juliusz Cezar, obaliwszy rządy Senatu, proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w 27 p.n.e. August został pierwszym cesarzem.

Cesarstwo Rzymskie

W 59 roku n.e. cesarz Neron zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W 64 wybucha w Rzymie wielki pożar, po którym rozpoczyna się odbudowa miasta. Rzym staje się jeszcze piękniejszy niż wcześniej. W 72 rozpoczęto budowę Koloseum, w 125 Panteon, a w 216 zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W 212 otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W 247 celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w. n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami Aureliana.

W roku 330 cesarz Konstantyn Wielki przeniósł stolicę Cesarstwa rzymskiego do Konstantynopola. W 395 roku nastąpił podział na cesarstwo wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu i cesarstwo zachodniorzymskie ze stolicą w Mediolanie, a potem w Rawennie. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Miasto zostało zdobyte przez Wizygotów pod wodzą Alaryka w 410 r. i przez północnoafrykańskich Wandalów w 455 roku. Za symboliczną datę upadku cesarstwa przyjmuje się r. 476.

Średniowiecze

Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium, miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk. W 500 roku dla upamiętnienia wizyty Teodoryka Wielkiego zorganizowano ostatni adventus, czyli uroczysty ceremoniał rzymski, realizowany z okazji przybycia cesarza do miasta. W 546 roku Rzym zdobył król Ostrogotów Totila, zaś później na ponad 200 lat miasto znalazło się pod panowaniem Cesarstwa Bizantyjskiego. W połowie VIII w. stał się stolicą Państwa Kościelnego i siedzibą papieży. W 846 roku Bazylika św. Piotra została ograbiona przez arabskich piratów, w związku z czym papież Leon IV nakazał zbudować wokół niej mury obronne. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do Awinionu.

Historia nowożytna Rzymu

W 1527 Rzym zostaje splądrowany przez wojska niemieckie i hiszpańskie pod wodzą cesarza Karola V. W latach 1809-1814 Napoleon I wciela miasto do Francji, następnie metropolia trafia ponownie pod władzę papieży. Wreszcie w 1871 Rzym stał się stolicą zjednoczonych Włoch. W 1929 traktaty laterańskie ustanowiły między papiestwem a rządem Królestwa Włoch odrębność Państwa Watykańskiego, uznając jego niezależność i niepodległość.

Miasto-państwo w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, enklawa na terytorium Włoch, w Rzymie. Najmniejsze państwo świata pod względem powierzchni i najmniejsze niepodległe państwo pod względem liczby ludności.

Watykan to siedziba najwyższych władz Kościoła katolickiego, gdzie rezyduje papież. Obywatele Watykan
u to głównie dostojnicy kościelni, księża, zakonnice i Gwardia Szwajcarska. Oprócz tego do pracy przychodzi około 3000 osób mieszkających poza murami Watykanu (pracownicy poczty, radia, gazety, sklepów, dworca kolejowego i służby medycznej).

Watykan

Geneza nazwy

Nazwa „Watykan” pochodzi od łacińskiego vaticinius, vaticinia, vaticinium oznaczającego proroczy, przepowiadający przyszłość, wieszczy, wróżebny. Pokrewny wyraz został użyty m.in. w Wulgacie, księga Nehemiasza 6:12:

et intellexi quod Deus non misisset eum sed quasi vaticinans locutus esset ad me et Tobia et Sanaballat conduxissent eum

Przeniknąłem bowiem: Nie Bóg go posłał, lecz on wypowiedział to proroctwo o mnie, ponieważ go przekupili Tobiasz wraz z Sanballatem.

Także słowo vates oznacza wieszcza. Drugi człon nazwy pochodzi od łacińskiego canto, -are – śpiewać, grać, wieszczyć. Vaticanus mogło więc oznaczać także Miejsce wróżbitów lub Miejsce prorocze. Określenie pochodzi zapewne od wróżbiarzy, którzy oferowali w tym miejscu swoje usługi starożytnym Rzymianom. W Rzymie istniał też, według świętego Augustyna, kult boga Vaticanusa odpowiedzialnego za kwilenie niemowląt.

Nazwa państwa pochodzi od wzgórza na prawym brzegu Tybru, w zachodniej części Rzymu, gdzie była etruska osada zwana „Vatica” albo „Vaticum”. Nazwą Watykan (Pola Watykańskie) określano płaski obszar między Tybrem oraz wzgórzami Janiculum i Monte Mario.

Nazwę „Państwo Watykańskie” wymyślił Benito Mussolini, strona kościelna proponowała nazwę „Roma vaticana” (Rzym watykański) podczas negocjacji traktatu laterańskiego w 1929 roku.

Historia

Historia Wzgórza Watykańskiego sięga IV wieku, kiedy cesarz rzymski Konstantyn Wielki przekazał biskupom Rzymu Pałac Laterański. Państwo Kościelne, władane przez papieży, powstało później. Jego początek zgodnie z legendą związany miał być z tzw. donacją Konstantyna, sfałszowanym dokumentem, który rzekomo darował papieżom Rzym wraz z okolicami.

Początkowo siedzibą papieży nie był sam Watykan, lecz Lateran. Watykan był miejscem pielgrzymek do grobu św. Piotra. W pobliżu już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa zbudowano klasztory, przytułki i schroniska. Powstały też liczne kramy kupieckie obsługujące podróżujących. Pierwsze umocnienia obejmujące bazylikę św. Piotra i Mauzoleum Hadriana zostały zbudowane podczas pontyfikatu papieża Leona IV pod koniec IX wieku. Watykan stał się miejscem, gdzie papież mógł się schronić przed najeźdźcami. Przeniesienia siedziby papieskiej do Watykanu dokonał Grzegorz XI 17 stycznia 1377 po powrocie z Awinionu, kiedy zastał Pałac Laterański w ruinie. W połowie XV wieku papież Mikołaj V powiększył i upiększył budowle watykańskie, założył również Bibliotekę Watykańską. Jego następcy kontynuowali rozbudowę Watykanu – Sykstus IV wzniósł Kaplicę Sykstyńską (1475-1483), Aleksander VI wybudował wieżę nad kaplicą (Torre del Borgia), Juliusz II natomiast zatrudnił Bramantego do zbudowania nowej Bazyliki św. Piotra.

Państwo to utrzymało się do 1870, kiedy to armia króla Włoch Wiktora Emanuela II włączyła je do nowo powstającego Królestwa Włoch. Papież nie pogodził się z podbojem Państwa Kościelnego i ogłosił się więźniem Watykanu. Dopiero w 1929 faszystowski rząd włoski Benito Mussoliniego i Stolica Apostolska podpisali tzw. traktaty laterańskie, kończące spór i gwarantujące istnienie państwa Watykańskiego w obrębie pałacu i ogrodów watykańskich.

Źródło: Wikipedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Watykan

Źródło: Wikipedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Rzym